گفت و گو با آقاي حسين خيرانديش، رئيس انجمن تحقيقات حجامت ايران :

آیا با وجود شتاب علم در دنياي امروزي، مي توانيم از "حجامت" به عنوان يك روش درماني استفاده كنيم؟

هر روش درماني كه سابقه ي بيشتري داشته باشد، از نظر علمي معتبرتر به حساب مي آيد، زيرا تجربيات درماني مثبت يا منفي به معناي حيات انسان ها يا اتلاف جان انسان هاست.

وقتي گفته مي شود يك روش درماني هزار ساله يا هفت هزار ساله، يعني ميلياردها انسان در طول سال هاي متمادي، اين روش درماني را تجربه كرده اند و از آن بهره گرفته اند، بنابراين ما حق نداريم تجربياتي را كه به قيمت جان انسان ها تمام شده است، به راحتي زير پا يا كنار بگذاريم.

اين كه برخي مي گويند روش درماني قديمي به جرم قديمي بودن منسوخ است، از نظر علمي استدلال غيرعقلايي و غيرعلمي است، زيرا اگر بخواهيم هر روشي را جايگزين كنيم، بايد دوباره جان انسان ها را ملاك تجربه قرار دهيم تا بعد از سال ها بفهميم اين روش درماني مفيد هست يا خير؟

و این که در بين روش هاي طب سنتي، چه روشي مي تواند براي درمان همواره مورد استفاده قرار گيرد؟

در بين مجموعه ي روش هاي طبي كه شامل استفاده از گياهان دارويي، داروهاي معدني و حيواني و رفتارهاي درماني است، تنها رفتار استراتژيك، فراگير و عميق مورد استفاده در تمامي طول عمر از طفوليت تا كهنسالي، "حجامت" است كه به منظور درمان يا پيشگيري انجام مي شود.

انسان براي پيشگيري از ابتلا به بيماري ها مي تواند با سالي حداقل يك يا دو مرتبه حجامت کردن، بسيار كمتر در معرض بيماري قرار گيرد و براي درمان به تناسب نوع بيماري، مزاج و طبع خود مي تواند از يک نوع حجامت خاص به صورت حجامت گرم و خشك (بادكش) يا حجامت تر(خون گيري) استفاده کند.

در مؤسسه ي تحقيقات حجامت ايران بيش از40 طرح براي حجامت گرم و خشك و حدود 70 طرح براي حجامت تر طراحي شده و هم اكنون توسط پزشكان اجرا مي شود.

بنابراين اولاً همه ي حجامت ها خون گيري نيست. ثانياً ميزان دفع خون نقش اساسي در درمان ندارد، به طوري كه حتي با گرفتن تنها 3 سي سي خون مي توانيم به درمان برسيم و بالاترين حجم خون در حجامت 30 تا 50 سي سي است و جريان خون بعد از آن قطع مي شود.

پس نگراني در مورد كاهش حجم خون بي مورد است. ضمن اين كه درمان به وسيله ي حجامت براي بيماري هاي مختلف فرق دارد. مثلاً حجامت بيمار مبتلا به سردرد ميگرني با بيمار ديابتي يا بيمار داراي ديسكوپاتي (بيماري هاي مربوط به ديسک) با بيمار سياتالژي(مربوط به عصب سياتيک) متفاوت است.

خون اهدا شده هم مورد استفاده قرار مي گيرد، در حالي كه خون حجامت دور ريخته مي شود؟ آيا خون وريد(اهدا شده) با خون حجامت تفاوتي دارد؟

در طرحي پژوهشي كه در بيمارستان لقمان حكيم تهران انجام شد، فاكتورهاي بيوشيمي موجود در خون وريدي(خون اهدا شده) را با خون حجامت، هم زمان مقايسه کرديم كه تفاوت هاي فاحشي مشاهده گرديد. طوري كه فقط ميزان كلسترول خون حجامت، 5/2 برابر بيشتر از خون وريد بود، بنابراين براي كاهش ميزان كلسترول خون، انجام حجامت بسيار مفيد است.

هم زمان سم موجود در خون حجامت را با سم خون وريدي مقايسه كرديم كه دريافتيم سم موجود در خون حجامت 23 برابر سم خون وريدي بود كه با توجه به فراواني مسموميت هاي غذايي، شيميايي، آلرژيك و تنفسي كه بر اثر پراكندگي سرب و آلاينده هاي ديگر در محيط هاي صنعتي و عمومي و شهرهاي بزرگ وجود دارد، حجامت براي مقابله با اين تهديدات جاني كافي است.

جالب است بدانيد كه پيامبراكرم(ص)، حضرت علي(ع) و امام صادق(ع) اين موضوع را متذكر شده اند كه "سم از هر كجا وارد بدن شود، از محل حجامت خارج مي شود" يا "از موضع حجامت، چيزي جز سم دفع نمي شود".

ميزان كلسترول خون حجامت، 5/2 برابر بيشتر از خون وريدي است، بنابراين براي كاهش ميزان كلسترول خون، انجام حجامت بسيار مفيد است. همچنين سم موجود در خون حجامت 23 برابر سم خون وريدي است.

بر اساس طب سنتي انسان هاي داراي مزاج دموي، صفراوي و معتدل بيشتر به حجامت تر (خون گيري)، انسان هاي بلغمي به حجامت گرم و خشك (بادكش) و انسان هاي سوداوي مزاج با تمهيدات دارويي به حجامت تر نياز دارند.

نمونه هاي ديگري از بيماري ها وجود دارد که با حجامت درمان شده اند؛ مثلاً براي درمان يک كودك 2 ساله که داراي بيماري هيدروسفاليك (سر بچه بزرگ مي شود و در طب كلاسيك با گذاشتن "شنت" آب مغز را به طور مستمر دفع مي كنند) بود، سه مرحله حجامت در طول سه ماه، با حجم خون گيري 3 سي سي در هر مرحله انجام شد و كودك درمان گرديد.

در مورد ديگري حجامت باعث تقويت هورمون رشد براي افزايش قد در 50 نفر شد.

بسياري از پزشكان تعجب مي كنند و مي گويند: " مگر مي شود چنين بيماراني را درمان كرد؟" جواب اين است كه بله، اين کار شدني است.

بنابراين حجامت روشي به ظاهر ساده و در واقع فوق العاده پيچيده است كه مزاج فرد، موضع حجامت، تعداد خراش، ميزان خراش، ميزان بادكش، زمان حجامت و تمهيدات آن نقش مهمي در درمان و پيشگيري از بيماري دارند.

بر اساس طب سنتي انسان هاي داراي مزاج دموي، صفراوي و معتدل بيشتر به حجامت تر (خون گيري)، انسان هاي بلغمي به حجامت گرم و خشك (بادكش) و انسان هاي سوداوي مزاج با تمهيدات دارويي به حجامت تر نياز دارند.

***************  آیا حجامت در سلامتی بدن مؤثر است؟

آنچه در پی می آید نگاه دکتر شیخ الاسلامی به موضوع حجامت است. این روش همواره به عنوان یک شیوه درمانی مخالفان و موافقانی جدی داشته است که مقاله زیر بیشتر در مقام رد و نفی این شیوه درمانی است.    

در دوره های کهن کلیه امکانات درمانی بشر محدود بود به تعدادی داروهای گیاهی مثل عناب، ترنجبین و غیره. حال متخصصان اعجازگر با پنجه های طلایی خود و با یاری خداوند اعمالی مثل پیوند قلب و کبد و کلیه و مغز استخوان و کاشت عدسی مصنوعی در درون کره چشم را به سادگی انجام می دهند.

از قرن ها قبل عمل حجامت مرسوم بوده است بدون شک در زمان خود و با شرایط آن دوره و محدودیت علم و آگاهی و فقدان امکانات فعلی، حجامت در آن روزگاران اقدامی مفید و به نسبت کارساز بوده است، ولی با کسب علم و معرفت از بارگاه باری تعالی و پیشرفت های پزشکی اعجاب انگیز و فراهم شدن تجهیزات و امکانات و وسایل جدید، در زمان حال دیگر حجامت جایگاه چندانی ندارد. به فرمایش مولای مؤمنان فرزندرا مطابق روز خودش بار بیاورید. هم اکنون بیماری هایی مثل تومور مغزی که در دوران قدیم با گل زرد و جوشانده درمان می شد (که نمی شد) حال در عرض چند ساعت و به دست توانای جراح، جمجمه باز شده و تومور خارج می شود و عمر دوباره سلامتی به مخلوق خدا بر می گردد و این چیزی نیست جز خواست خدای مهربان. اطلاعاتی در زمینه حجامت در بدن زنده، خون وریدی در سراسر بدن با غلظت کاملاً یکسان در جریان است و ما در بدن محلی نداریم که خون غلیظ تر از سایر جاها داشته باشد.

برخلاف نظر بعضی ها، خارج کردن ۷۰ ۲۰ سی سی خون وریدی اصلاً اثری در تقویت سیستم ایمنی بدن ندارد. این سیستم که خود دنیای گسترده و پیچیده ای است مربوط به علم شناخته شده تخصصی ایمن شناسی است و ارتباطی به گرفتن خون ندارد.

همه خون بدن در کلیه وریدها و شریان ها در سراسر بدن کاملاً سالم و حتی استریل و بدون میکروب و فاقد عفونت است. در تمامی وریدها تراکم همه مواد تشکیل دهنده خون یکسان است لذا، در محدوده ای خاصی از بدن خون غیرسالم یا کثیف یا غلیظ تر نداریم.

بعضی ها معتقدند که حجامت ده ها بلکه صدها بیماری را درمان می کند. اولاً کدام منبع مستند جهانی علمی، دانشگاهی، وزارتی یا دولتی و رسمی این تعداد را تأیید کرده و ارائه کرده اند، ثانیاً اگر چنین باشد پس چه بهتر عوامل وزارتی و دولتی هزینه های گزاف اداره بیمارستان ها، اطاق عمل، درمانگاه، لیزر، فیزیوتراپی و تخصص های را متوقف و همه را تعطیل و انواع بیماران را به مراکز حجامت هدایت کنند.

بعضی ها مدعی اند که با حجامت خون کثیف و آلوده و مانده را که در پشت جمع است خارج می کنند، برای اطلاع این عزیزان باید گفت که از نظر علوم پزشکی، هماتولوژی، فیزیولوژی، پاتولوژی و آناتومی این ادعا درست نیست و ما در کل بدن خون کثیف و مانده در یک محل خاص نداریم. جریان خون به طور دائمی، مستمر، شبانه روزی، در خواب و بیداری، در بیهوشی و از بدو تولد (حتی قبل از تولد) تا لحظه مرگ بدون توقف یا تجمع در محلی و به طور یکسان و یکپارچه در چرخش و گردش است.

برخلاف تصور بعضی کسانی که بیماری دیابت یا چربی بالا دارند هرگز با گرفتن ۴۰ ۲۰ سی سی خون از ۵۰۰۰ سی سی خون، آنها درمان نمی شوند. مشکل این افراد در سیستم متابولیکی قند یا چربی است و فقط نتیجه و تظاهر این مشکل در خون نشان داده می شود، لذا خود جریان خون در این موضوع دخالتی ندارد.

به احتمال بسیار زیاد تأثیر مفید حجامت چه در قدیم و چه در زمان حال برای بعضی بیماران، به طور عمده جنبه روانی و اعتقادی و وابستگی روحی به آن دارد. در واقع برای معدود بیماری هایی با منشأ روحی و روانی مثل بعضی سردردهای میگرنی و یا نادری از افسردگی ها جنبه روان درمانی دارد البته به شرط اینکه بیمار خود معتقد و متقاضی این نوع درمان باشد، ولی بر اساس مبانی مستند جهانی علوم پزشکی، حجامت هیچ گونه اثر درمانی روی بیماری های فیزیکی و اندامی و بدنی (غیرروحی و غیرروانی) ندارد و تازه درمان بیماری های روانی هم با متد و متخصصان جدید بسیار ساده و بدون دردسر بوده و مؤثر است.

ادعای درمان جوش های صورت با حجامت یک فرمایش واهی است. جوش های صورت نتیجه مشکلات هورمونی و یا عفونت های باکتریال موضعی پوستی است. با کدام دلیل عقل پسند گرفتن ۵۰ ۱۵ سی سی خون آن را درمان می کند؟!

عده ای حجامت را درمان درد سیاتیک می دانند. درد سیاتیک بر اثر تورم یا جابه جایی صفحات غضروفی، بین مهره های کمری و در نتیجه فشار بر روی رشته های عصبی عبور کننده از آن محل مصدوم منجمله روی رشته های عصبی سیاتیک (این عصب را همه انسان ها دارند) است و این مشکل می تواند در همه افراد چه کم خون و چه پر خون، چاق یا لاغر بروز کند و اصلاً ربطی به گرفتن خون ندارد.

بعضی از عزیزان آن را درمان واریس می دانند. واریس یعنی ضعیف شدن و اشکال در دیواره وریدها توأم با انشعابات آن ها. این موضوع در تمام بدن حتی در مغز و چشم ممکن است به وجود آید و به هیچ وجه مربوط به خون گرفتن نیست.

بواسیر در واقع یک نوع واریس وریدها در قسمت تحتانی انتهایی راست روده است وریدها به طور موضعی گشاد و منشعب می شوند. این مشکل چگونه با حجامت درمان می شود؟!

اعتیاد یعنی وابستگی شدید و احساس نیاز بدن به بعضی مواد شیمیایی یا دارویی. در مواقع پایین افتادن سطح غلظت آن ماده در بدن از حد مشخص موجب بروز مشکلات می شود و اصلاً ربطی به حجامت ندارد.

بیشتر افرادی که تابع سنت های گذشته و عادات قدیمی و عرف پیشینیان هستند و آگاهی یا تمایلی به ترقیات جدید ندارند و بیشتر در جوامع غیر شهری و با افکار قدیمی هستند، هنوز معتقد به روش های کهنه و قدیمی زندگی منجمله حجامت اند و بیشتر این افراد به صورت تعصب و عادت به این موضوع نگاه می کنند نه بر مبنای دلایل علمی و عقلی مستند. بنا به فرمایش پیشوایان دین ما، هر گاه تعصب وارد می شود عقل از پنجره بیرون می رود و بالعکس.

عده ای توصیه به انجام حجامت از ۵ ۴ سالگی به بالا می کنند. همه افراد بشر در شرایط عادی از بدو تولد تا پایان سن رشد برای تأمین رشد و نمو و سلامتی بدنی و روحی بیش از سنین دیگر احتیاج مبرم به انواع مواد غذایی، ویتامین ها، املاح، آنزیم ها و... دارند تا رشد اندام ها و ارگان ها و استخوان ها و اعصاب و روان به طور کامل و صحیح صورت گیرد. هم در علم پزشکی و هم در عرف عامیانه در این دوره سنی به هیچ وجه توصیه به از دست دادن خود نمی کنند، بلکه موکداً منع هم می کنند. از طرفی چنانچه کودک به دلیل باورهای بی پایه در دوران کودکی که بسیار حساس و شکننده است با روح لطیف خود در برابر عمل ترسناک و وحشت آور حجامت از سوی چند نفر به زور و جبر چهار دست و پای او را بگیرند آیا می دانید چه ضربه مهلک و شدید روانی به این بچه بی گناه وارد می شود و آیا می دانید عواقب شوم این صدمات روحی تا آخر عمر از او یک انسان مجنون ناقص می سازد.

در دستورالعمل های مدون سازمان های انتقال خون، حجامت جزو فهرست رفتار پر خطر است که موجب عدم پذیرش فرد برای اهدای خون می شود. درست مشابه خالکوبی و سابقه یرقان ویروسی زیرا احتمال انتقال ایدز و هپاتیت به گیرنده خون وجود دارد.

در جریان اهدای خون، فرد در محیط تمیز و بهداشتی، بدون درد، در جو آرامش روانی و سکون، راحت خوابیده، بدون تغییر در پوشش لباس، بدون مشاهده خونریزی آزاد از بدن و بدون ایجاد زخم و بدون مشاهده ابزاری مثل تیغ و بدون نیاز به مراقبت بهداشتی و درمانی محلی از بدن برای حداقل یک هفته یا بیشتر است در حالی که حجامت یک عمل تهاجمی، خشن و توأم با تیغ و ترس و دلهره، مشاهده خونریزی از بدن، رنج ایجاد زخم، نیاز به مراقبت و درمان آن است. هر چه قدر از نظر بهداشتی دقت شود چون مساحتی از پوست به صورت زخم باز و گسترده در می آید همیشه و به احتمال زیاد خطر بروز عفونت و چرک چه حین عمل و چه روزهای بعد وجود دارد و باید توجه به هپاتیت و ایدز هم داشته باشیم.

نتیجه کلی این که بیشتر فواید حجامت در زمان قدیم با شرایط امکانات ضعیف آن دوره مورد تأیید و مؤثر بود، ولی هم اکنون این کار به صورت اهدای خون بر اساس مستندات علمی، فنی، بهداشتی، سریع، بدون درد، بدون ترس و عفونت، منطبق با معیارهای بدن، در اندازه کافی، با بصیرت و کنترل کامل، با دو هدف الهی و مقدس اول تأمین سلامتی و شادابی و طول عمر اهداکننده، دوم حیات بخشی به بیماران نیازمند و این خود عبادتی عظیم در حد مطلوب و رضای خالق و با پاداش معنوی است.

در اسلام از زمان رسول اکرم و نیز بعد از او و طبق فرمایشات ائمه اطهار و معصومین همیشه سفارش به یادگیری و عمل به علوم دانش های جدید و فراگیری و بهره گیری از اکتشافات و اختراعات نو کرده اند به طوری که مرکب قلم دانشمندان را برتر از خون شهیدان دانسته اند و بشدت با تحجر و سکون و توقف و وابستگی به روش های زندگی کهن قدیمی و ناکارای دوران گذشته مبارزه کرده اند. پس به زعم بعضی دوستان ارتباط دادن حجامت با مبانی پرنور و هدایتگر و نجات دهنده دینی که پیشرفت و تعالی را سرلوحه کار خود دارد کاری غلط و یک نوع فریبکاری برای افراد ساده لوح است و کسانی که این کار را می کنند یا پی به مفهوم بنیادی اصلی اسلام مترقی نبرده اند و یا فرصت طلبانی هستند که از سادگی و لطافت روح و فکر عده ای بنا به مصلحت هایی استفاده می کنند.

دکتر شیخ الاسلامی فوق تخصص در ایمن شناسی خون  -   روزنامه ایران    

*************   تحقیقات دانشمندان آلمان درباره حجامت

يوهان آبل (JOHANN ABELE ) پزشك آلماني در كتاب خود با عنوان " حجامت شيوه ي درمان آزمون شده " كه در سال 1997 چاپ شده، در مورد حجامت مي گويد:

"من اعتقاد راسخ دارم كه نه تنها امروز بلكه براي هميشه،‌ امر حجامت را در درمان بيماري ها نبايد ناديده گرفت. حجامت پديده اي است كه در خود تنظيم كردن عملكرد بدن انسان دخالت دارد. امري كه هرگز با روش هاي ديگر نمي توان آن را جايگزين كرد... مطالعات ما نشان مي دهد كه در آلمان مي توان 75 درصد بيماري ها را با شيوه هاي درمان طبيعي از جمله حجامت مداوا كرد. "

وي در كتاب خود از بيماراني نام مي برد كه تنها با يك بار حجامت بيماري چندين ساله شان بهبود يافته است و مي افزايد:

" جان كلام اينكه چگونه مي توان شيوه ي درماني حجامت را به دليل اينکه متعلق به دوران قرون وسطي است، ناديده گرفت و از كاربرد آن صرف نظر كرد؟ در صورتي که مي تواند در كوتاه ترين زمان ممکن، بدون ايجاد عوارض جانبي و هزينه ي گران و وقت گير باعث بهبود بيماري در يك مرحله شود."

وي ضمن مقايسه حجامت با ساير روش هاي درماني اظهار مي دارد :

" پزشكي كه با اثرات و كاربرد بادكش و حجامت در درمان بيماري هاي گوناگون آشناست، در برخورد با هر نوع بيماري بدون ترديد،‌ ابتدا در انديشه ي انجام حجامت است و بعد درمان هاي ديگر، زيرا در شرايط امروزي و با تعدد مراجعات، عملا ثابت شده كه بادكش و حجامت آسان ترين و سريع ترين روش درمان است. "

يوهان آبل در كتاب خود به بررسي و تحقيق در مورد اثرات حجامت در مواضع مختلف بدن پرداخته است كه در اين قسمت بطور خلاصه به بيان برخي از نتايج تحقيقات وي مي پردازيم:

الف ـ حجامت در ناحيه سه گوشه ي شانه:

از اين ناحيه تمامي آسيب و التهابات سر را مي توان معالجه نمود. همچنين حجامت در اين نقطه موجب درمان التهاب حلق و عفونت لوزه مي شود. حجامت در اين ناحيه براي درمان EPICONDILITIS(التهاب استخوان بازو) و درد و تورم مفاصل موثر است و موجب تسريع گردش خون در غده ي تيروئيد مي شود... كساني را كه دچار افسردگي بوده و خلق و خوي مساعدي ندارند، بايد در اين ناحيه تحت ماساژ و بادكش قرار داد.

فردي كه به مدت 4 هفته دچار TONSILITIS (التهاب لوزه) و اكستراسيستول* بود و حتي با مصرف آنتي بيوتيك هاي زياد بهبود نيافته بود ، يك روز بعد از حجامت در ناحيه ي سه گوشه ي شانه، به آرامش و بهبودي قلب خود دست يافت و يك هفته پس از آن ، عفونت وي برطرف شد.

ب ـ ناحيه ي صفرا و كبد:

حجامت در اين ناحيه عبور صفرا در مسير خود را تسهيل مي كند و در مورد سندرم POST CHOLECYSTECTOMY (برداشتن کيسه ي صفرا ) سريعا موجب بهبودي مي شود كه كمتر روش درماني از اين نظر با حجامت قابل مقايسه است. حجامت دراين ناحيه هم چنين اثرات درماني بر آب مرواريد و سينوزيت مزمن دارد.

ج ـ ناحيه ي ريه :

حجامت در اين ناحيه موجب تسهيل گردش خون ريوي و آسان شدن عملكرد قلب شده و در مواردي مثل برونشيت، آسم و نيز عفونت ريه موثر است. كساني كه دچار عفونت هاي ريه هستند، با حجامت مداوا مي شوند . تجربيات BOCHMANN-HUFELAND حاكي از موثر بودن حجامت در مبتلايان به پنوموني(ذات الريه) با تب بالا مي باشد.

د ـ ناحيه ي كليه و مثانه :

بعد از حجامت ناحيه ي صفرا، مهم ترين نقطه براي پاكيزه كردن بدن از مايعات مضر ، اين ناحيه است. حجامت در اين ناحيه انسداد در لوله هاي گلومرولار را برطرف مي سازد و در نتيجه بيماري هاي كليه و بسياري از بيماري هاي مرتبط با عملكرد كليه ها درمان مي شوند. برخي ديگر از اثرات درماني حجامت در اين ناحيه عبارتند از : اكلامپسي، آسم و داغ شدن بدن هنگام يائسگي.

ه ـ ناحيه ي لگن خاصره كوچك و تخمدان ها :

برخي از اثرات حجامت در اين ناحيه عبارتند از : تنظيم سيستم مثانه و كيسه ي صفرا ، تقويت جريان خون در لگن كوچك و تقويت غدد جنسي ، بهبود آرتروز كمر و‌ باسن و زانو ،‌ درمان ناراحتي هاي دوران يائسگي ، فشار خون بالا ، ديسمنوره (قائدگي دردناک) و آمنوره(قطع شدن خون حيض)، بيماري هاي پروستات ، هموروئيد .

و ـ ناحيه ي كنترل فشار خون بالا:

حجامت در اين نقطه براي رفع درد كمر و فشار خون بالا مطلوب است. معمولا فشار خون بين 30-10 ميلي متر جيوه كاهش مي يابد و براي ماه ها بدون تغيير مي ماند. لذا داروي مصرفي بيمار را مي توان كم کرد. هم چنين با انجام حجامت در اين ناحيه معمولاً سرگيجه ، وزوز گوش و مشاهده ي اجسام فنري در جلوي چشم رفع مي شوند.